فعل نهی و نفی از قواعد تا تفاوت ها + مثال

یکی از مواردی که زبان آموزان ممکن است در آموزش زبان عربی با آن دچار چالش شوند، تفاوت فعل نفی و نهی در زبان عربی است. ما در این مقاله آز آموزشگاه زبان ملل به صورت کامل به این موضوع پرداخته ایم. زبان عربی یکی از زبان های با تاریخ طولانی و دارای گرامر پیچیده ای است که در آن دو مفهوم مهم به نام فعل نفی و نهی وجود دارد. این دو مفهوم هر دو برای ایجاد جملات منفی به کار می روند، اما با تفاوت های مهمی در گرامر و کاربرد. این دو مفهوم اگرچه در ظاهر شباهت‌هایی دارند، اما از نظر ساختار و کاربرد کاملاً متفاوت هستند.

فعل نفی در زبان عربی

فعل نفی در عربی با حروف خاصی ساخته می‌شود که هر کدام مخصوص زمان خاصی هستند. برای فعل ماضی از "ما" و "لم" استفاده می‌شود، برای مضارع از "لا" و برای مستقبل از "لن". هر یک از این حروف تأثیر خاصی بر اعراب فعل می‌گذارند و معانی دقیق و متفاوتی را منتقل می‌کنند. مثلاً "لن" نفی ابدی را می‌رساند، در حالی که "لا" نفی ساده است.

لا أَشْرَبُ الماءَ (لا أَشْرَبُ): من آب نمی‌نوشم.
لا تَكْتُبُ الْجُمْلَةَ (لا تَكْتُبُ): او جمله را نمی‌نویسد.
لا تأكل: نخور
لا تشرب: ننوش
لا تذهب: نرو

حروف نفی در عربی هر کدام کارکرد منحصر به فردی دارند. "لا" برای نفی حال و آینده به کار می‌رود و فعل را مجزوم نمی‌کند. "ما" برای نفی ماضی است و تغییری در اعراب ایجاد نمی‌کند. "لم" فعل مضارع را به معنای ماضی منفی تبدیل می‌کند و آن را مجزوم می‌سازد. "لن" برای نفی قطعی در آینده است و فعل را منصوب می‌کند. "لیس" برای نفی جملات اسمیه است.

ساختار فعل نفی در عربی

🔷 نفی فعل ماضی:

ما + فعل ماضی → ما ذَهَبَ (نرفت)
لم + فعل مضارع مجزوم → لم یَذهَبْ (نرفت)

🔷 نفی فعل مضارع:

لا + فعل مضارع مرفوع → لا یَذهَبُ (نمی‌رود)
ما + فعل مضارع مرفوع → ما یَذهَبُ (نمی‌رود)

🔷 نفی فعل مستقبل (آینده):

لن + فعل مضارع منصوب → لن یَذهَبَ (هرگز نخواهد رفت)

🔷 نفی با لیس:

لیس + اسم مرفوع + خبر منصوب → لیس زیدٌ حاضراً (زید حاضر نیست)

اجزای تشکیل‌دهنده یک جمله منفی

یک جمله منفی دارای بخش های زیر است.

بخش های جمله	توضیحات
الحرف النافی (اللام)	حروف نفی در زبان عربی با حرف "لا" (la) یا "لم" (lam) آغاز می شوند. حرف "لا" برای ایجاد جملات منفی در حالت حال و آینده به کار می رود، در حالی که "لم" برای نفی افعال گذشته استفاده می شود.
الفعل الأصلي (الفعل المفرد)	فعل اصلی که می خواهید نفی کنید، در جمله ظاهر می شود. برای نفی از فعل نفی "لَيْسَ" (laysa) به عنوان فعل اصلی برای زمان حال و آینده و از "لم" (lam) به عنوان فعل اصلی برای زمان گذشته استفاده می کنید.
الفاعل (الفاعل المنفی)	اگر جمله دارای فاعل (فرد یا چیزی که عمل را انجام می دهد) است، این فاعل بعد از فعل نفی ظاهر می شود. به عنوان مثال: "لا يَعْمَلُ الطَّالِبُ" به معنای "دانش آموز کار نمی کند.
المفعول به (إن وجد)	در برخی از جملات نفی، مفعول به (المفعول به) یا مفعول شناخته شده (المفعول به المعرفة) نیز معمولاً در جمله ظاهر می شود. به عنوان مثال: "لا يَقْرَأُ الكِتابَ" به معنای "کتاب خوانده نمی شود.
زمان (الزمن)	فعل نفی در زبان عربی می تواند در زمان های مختلف مانند حال، گذشته و آینده ظاهر شود. بنابراین، زمان جمله باید مشخص شود.
المکمل (التفاصيل)	در بعضی از جملات نفی، ممکن است جزئیات و اطلاعات اضافی دیگری نیز در جمله ظاهر شوند تا معنی منفی تأکید شود.

این مکمل ها معمولاً بعد از فعل نفی آمده و باعث ایجاد واحدی تکمیل کننده برای جمله می شوند. به عنوان مثال، جمله "لا يَذْهَبُ الطَّلَّابُ إلى المدرسةِ اليوم" به معنای "دانش آموزان امروز به مدرسه نمی روند" است. در این جمله، "لا" حرف نفی است، "يَذْهَبُ" فعل اصلی است.

پرکاربردترین فعل های نفی

در جدول زیر لیستی از پرکاربردترین افعال تهیه شده است.

فعل	توضیحات و کاربرد	مثال
لَيْسَ (laysa)	این فعل نفی بسیار رایج و معمولی برای ایجاد جملات منفی در زمان حال و آینده استفاده می شود.	"لَيْسَ هُناكَ ماءٌ" به معنای "آبی نیست."
لا (la)	این حرف نفی به عنوان پیشوند در ابتدای فعل اصلی برای ایجاد جملات منفی به کار می رود.	"لا تَكْتُبْ" به معنای "ننویس."
ما (ma)	این حرف نفی برای نفی اسم ها به کار می رود.	"ما الكتاب هذا؟" به معنای "این کتاب نیست؟"
لَمْ (lam)	در مقابل این حرف نفی به کار می رود تا افعال گذشته را نفی کند.	"لَمْ يَذْهَبْ" به معنای "نرفت."
لَنْ (lan)	این حرف نفی برای نفی افعال در زمان آینده به کار می رود.	"لَنْ يَعُودَ" به معنای "باز نخواهد گشت."
غَيْرَ (ghayr)	این حرف نفی به عنوان پیشوند در ابتدای فعل ها و اسم ها برای نفی کردن یک عمل یا وضعیت مورد استفاده قرار می گیرد.	"غَيْرُ مُمْكِنٍ" به معنای "غیر ممکن" است.
أَبَدًا (abadan)	این کلمه به معنای "هرگز" یا "هیچ وقت" به کار می رود تا تأکید بر منفی بودن عملی یا وقوع آن در آینده شود.	"لَنْ نَنْسى ذَلِكَ أَبَدًا" به معنای "هرگز آن را فراموش نخواهیم کرد."
بِدُونَ (bidun)	این حرف نفی به معنای "بدون" یا "بدون وجود" به کار می رود تا اشیاء یا عمل ها را به صورت منفی بیان کند.	"عُمُرُهُمْ طَوِيلٌ بِدُونَ مُشَاكِل" به معنای "عمر آن ها طولانی است بدون مشکلات."
لَا يُمْكِن (laa yumkin)	این ترکیب به معنای "نمی توان" به کار می رود و به تأکید بر نفی امکان انجام عمل اشاره دارد.	"لَا يُمْكِنُ العَيْشُ بِدُونِ هُوَاءٍ" به معنای "نمی توان بدون هوا زندگی کرد."

این فعل ها و حروف نفی به صورت مکرر در زبان عربی به عنوان وسیله های ایجاد جملات منفی و انتقال معانی منفی به کار می روند و برای تبدیل جملات مثبت به منفی بسیار مهم هستند.

فعل نهی در زبان عربی

فعل نهی (أمر) در زبان عربی به کار می رود تا دستورات، نهی ها و فرمان ها صریحاً ارائه دهد. این افعال برای اعلام حکم یا دستوری به فرد یا اشیا مورد استفاده قرار می گیرند. فعل نهی در زبان عربی به صورت مستقیم و قاطع برای ارسال دستورات یا حکم ها استفاده می شود و اهمیت زیادی در ایجاد تعهدات و فهم درست از قوانین و دستورات دارد.

لا تَشْرَبْ الماءَ (لاتَشْرَبْ): آب ننوش.
لا تَكْتُبْ الْجُمْلَةَ (لاتَكْتُبْ): جمله را ننویس
لا تأكل: نخور
لا تشرب: ننوش
لا تذهب: نرو

ساختار فعل نهی در عربی

فعل نهی همیشه از فعل مضارع ساخته می‌شود. برای ساخت آن، ابتدا "لای نهی" را آورده، سپس حرف مضارعه را حذف کرده و فعل را مجزوم می‌کنیم. اگر فعل معتل باشد، حرف عله در آخر حذف می‌شود. مثلاً "یَدرُسُ" در حالت نهی به "لا تَدرُسْ" تبدیل می‌شود.

🔴 فرمول اصلی:

لا + فعل مضارع مجزوم (با حذف حرف مضارعه) → لا تَذهَبْ (نرو)

🔴 حالت‌های مختلف مخاطب:

• مفرد مذکر: لا تَفعَلْ
• مفرد مؤنث: لا تَفعَلي
• مثنی مذکر: لا تَفعَلا
• مثنی مؤنث: لا تَفعَلا
• جمع مذکر: لا تَفعَلوا
• جمع مؤنث: لا تَفعَلْنَ

🔴 نکات ویژه افعال معتل در نهی:

• معتل الآخر: حذف حرف عله → لا تَمشِ (از یَمشي)
• اجوف: حذف حرف عله → لا تَقُلْ (از یَقولُ)
• مثال: بدون تغییر → لا تَقِفْ (از یَقِفُ)

اجزای تشکیل‌دهنده یک جمله نهی

• ابتدای فعل: ابتدای فعل نهی معمولاً یکی از حروف «لا» (la) یا «لا ت» (laa ta) است.
• ریشه فعل: ریشه فعل به صورت فعل اصلی بیان می شود. به عنوان مثال، فعل "خوردن" با ریشه "خ-ر-د" (kha-ra-da) می باشد.
• نهایت فعل: نهایت فعل به شکل مضارع کامل فعل نهی در زمان معین است. به عنوان مثال، "لا تأكل" (laa taakol) به معنای "نخور" است.به عنوان مثال، جمله "لا تأكل الشوكولاته" به معنای "شکلات نخور" است. در اینجا، "لا" ابتدای فعل نهی، "تأكل" فعل نهی است و "الشوكولاته" مفعول جمله می باشد.

پرکاربردترین فعل های نهی

1. أَكل (كُلْ): "بخور"، به عنوان مثال: "كُلْ فَاكِهَةً" به معنای "میوه بخور."
2. شَرِب (اشرَبْ): "بنوش"، به عنوان مثال: "اشرَبْ ماءً" به معنای "آب بنوش."
3. اقْرَأ (اقرأ): "بخوان"، به عنوان مثال: "اقرأ الكتاب" به معنای "کتاب بخوان."
4. امْشِ (امشِ): "برو"، به عنوان مثال: "امشِ إلى المدرسةِ" به معنای "به مدرسه برو."
5. اِسْتَمِع (استمِع): "گوش بده" یا "گوش کن"، به عنوان مثال: "استمِع لِلمُعَلِّم" به معنای "به معلم گوش کن."
6. اِنْتَظِر (انتظِر): "صبر کن"، به عنوان مثال: "انتظِر لِحظَةً" به معنای "یک لحظه صبر کن."
7. اِنْظُر (انظر): "نگاه کن"، به عنوان مثال: "انظر إلى السماءِ" به معنای "به آسمان نگاه کن."
8. اِكْتُب (اكتُب): "بنویس"، به عنوان مثال: "اكتُب رِسالةً" به معنای "یک نامه بنویس."
9. اقْفِز (اقفز): "پریدن"، به عنوان مثال: "اقفز فوق الحائط" به معنای "بر دیوار بپر."
10. اعْمَل (اعمَل): "کار کن"، به عنوان مثال: "اعمَل بجد" به معنای "با تلاش کار کن."

این فعل های نهی به عنوان فرمان ها و دستورات در زبان عربی به کار می روند و معمولاً در جملاتی که از فعل نهی آغاز می شوند، به شکل صریح و قاطع ظاهر می شوند.

فرق فعل نفی و نهی در عربی

فعل نفی در زبان عربی برای اعلام منفی بودن یک عمل یا حالت مورد استفاده قرار می گیرد. از حروف نفی مثل "لا" یا "لم" به همراه فعل اصلی استفاده می شود تا عملی را منفی کند. این فعل ها برای ساخت جملات منفی در زبان عربی بسیار مهم هستند.

در مقابل، نهی به کار می رود تا دستورات و فرمان ها به صورت صریح و قاطع ارسال شوند. در فعل نهی، فرمان دهنده به شدت دستور می دهد و انتظار دارد که فرمان شونده عمل مطابق دستور او انجام دهد. از فعل های نهی مثل اكتُب (بنویس) یا اقْرَأ (بخوان) به عنوان فرمان ها استفاده می شود.

از این تفاوت ها نه تنها در گرامر زبان عربی، بلکه در ارتباطات روزمره و ادبیات عربی نیز استفاده می شود. به این ترتیب، فعل نفی و نهی دو ابزار زبانی جداگانه با کاربردهای منحصر به فرد خود در زبان عربی هستند.

فعل نهی و فعل نفی در زبان عربی، هر دو با "لا" شروع می‌شوند، اما از نظر معنی و ساختار با هم تفاوت دارند. جدول زیر خلاصه‌ای از تفاوت‌های فعل نهی و فعل نفی را نشان می‌دهد:

ویژگی	فعل نهی	فعل نفی
معنی	منع و بازداشتن	نفی و انکار
ساختار	لا + فعل مضارع ساکن	لا + فعل مضارع متحرک
فاعل	مخاطب	هر کس
زمان	فقط مضارع	همه زمان‌ها
حرف "ن"	حذف می‌شود	باقی می‌ماند

اعراب فعل نفی و نهی 

اعراب در فعل نفی و نهی تابع قواعد دقیقی است. بعد از "لم" و "لای نهی" فعل مجزوم می‌شود، پس از "لن" منصوب می‌شود و بعد از "ما" و "لای نافیه" تغییری در اعراب ایجاد نمی‌شود. علامت جزم در فعل صحیح سکون و در فعل معتل حذف حرف عله است.

🔸 مجزوم (بعد از لم و لای نهی):

فعل صحیح: سکون → لم یَكتُبْ
معتل آخر: حذف حرف عله → لم یَمشِ

🔸 منصوب (بعد از لن):

فعل صحیح: فتحه → لن یَكتُبَ
معتل آخر: فتحه مقدر → لن یَمشيَ

🔸 مرفوع (بعد از لا و ما):

فعل صحیح: ضمه → لا یَكتُبُ
معتل آخر: ضمه مقدر → لا یَمشي

نکات مهم در فعل نهی و نفی در عربی

• حرف "ن" در آخر فعل نهی حذف می‌شود.
• فعل نهی فقط در زمان مضارع به کار می‌رود.
• فعل نفی در همه زمان‌ها (گذشته، حال، آینده) به کار می‌رود.
• در نهی فقط مخاطب (دوم شخص) صرف می‌شود
• در نفی تمام صیغه‌ها قابل صرف هستند
• نهی همیشه مجزوم است
• نفی بسته به حرف نفی، اعراب متفاوت می‌گیرد
• افعال معتل قواعد خاص خود را دارند

سخن پایانی

بنابراین، تفاوت اصلی میان فعل نفی و نهی در این است که فعل نفی برای اعلام منفی بودن یک عمل و ایجاد جملات منفی به کار می رود، در حالی که نهی برای ارسال دستورات و فرمان ها به صورت صریح به کار می رود.